या कठीण काळात ‘मृतावर अंत्यसंस्कार कसे करावेत ?’, याविषयी समाजात संभ्रमाची स्थिती आहे. यासाठी सांप्रतकाळाशी सुसंगत, असे आपत्कालीन पर्याय पुढे दिले आहेत.मृत्यू आणि मृत्यूनंतर

सद्यःस्थितीत ‘कोरोना विषाणू’मुळे मृत पावलेल्या व्यक्तीच्या मृतदेहावर अग्नीसंस्कार करता येत नसल्यास धर्मशास्त्रानुसार करावयाचा ‘पालाशविधी’ !

‘देशात सर्वत्र ‘कोरोना’ विषाणूचा संसर्ग वाढत चालला आहे आणि त्यामुळे अनेक जण मृत्यूमुखीही पडत आहेत. या संसर्गामुळे एखाद्या व्यक्तीचा मृत्यू झाल्यास तिच्या कुटुंबियांना मृतदेह दिला जात नाही.Categoriesमृत्यू आणि मृत्यूनंतर

मृत्यूनंतरच्या जीवनाचा विदेशातील काही रुग्णांनी घेतलेला प्रत्यक्ष अनुभव

मृत्यूनंतरही जीवनाचे अस्तित्व असल्याचे अनुभव आध्यात्मिक क्षेत्रातील अनेक ज्येष्ठ व्यक्तींनी आतापर्यंत मांडले आहेत; आता मात्र मृत्यूनंतरही जीवन असू शकते, ही गोष्ट सिद्ध करता येऊ शकेल, असे पुरावे शास्त्रज्ञांना मिळाले आहेत..Categoriesमृत्यू आणि मृत्यूनंतर

देवघरात मृत व्यक्तीचे छायाचित्र लावून त्याचे पूजन का करू नये ?

कोणत्याही व्यक्तीने स्वतःचे मृत झालेले नातेवाईक यांचे छायाचित्र कधीही देवघरात लावू नये; कारण त्यामुळे आर्थिक दौर्बल्य येते किंवा घरात होणारे विवाह उशिरा होण्यास ते कारणीभूत ठरू शकते.. –मृत्यू आणि मृत्यूनंतर

और्ध्वदेहिक संस्कारांचे (अंत्यसंस्कारांचे) महत्त्व !

गृहस्थाच्या मृत्यूपत्राप्रमाणे मृत्यूत्तर संस्कार न केल्याने त्याचे हाल
होत असल्याचे त्याने एका ख्रिस्ती मुलाच्या माध्यमातून सांगणे आणि त्यांच्या
मुलाने ते ऐकल्याने त्यांनी स्वतःच्या सुनेच्या माध्यमातून सांगितल्यावर मुलाचे डोळे उघडणे

पुण्याला लक्ष्मी रस्त्यावर एक श्रीमंत गृहस्थ रहात होते; परंतु त्यांना धर्माविषयी आदर नव्हता. त्यांनी अनेक संस्थांना देणग्या दिल्या होत्या. त्यांनी स्वतःच्या मृत्यूपत्रात लिहून ठेवले, माझ्या मृत्यूनंतर कोणतेही संस्कार हिंदु पद्धतीने करू नयेत. पुढे ते गृहस्थ वारले. मृत्यूपत्राप्रमाणे त्यांच्या मुलाने त्यांचे और्ध्वदेहिक संस्कार (अंत्यसंस्कार) केले नाहीत. मृत झालेल्या त्या गृहस्थाने ज्या ख्रिस्ती मुलाला स्वतःच्या घरात जागा दिली होती, त्याच्या पत्नीच्या माध्यमातून त्यांनी मी या घराचा मालक आहे. माझ्या मुलाला बोलवा, असे सांगितले. त्यांचा मुलगा मुंबईला होता. तो आल्यावर ते म्हणाले, मी मरून ४ ते ६ मास (महिने) झाले; पण अंत्यसंस्कार न केल्यामुळे माझे अत्यंत हाल होत आहेत. मला अन्नाचे ढीग दिसतात; पण एक कणही पोटात जात नाही. पाण्याचे प्रचंड साठे आहेत; पण थेंबही पाणी पोटात जात नाही. मी एवढ्या संस्थांना देणग्या दिल्या; पण त्याचा काहीही उपयोग होत नाही. त्यांच्या मुलाला हे पटले नाही आणि काही न करताच तो परत गेला. पुढे त्या गृहस्थांनी सुनेच्या माध्यमातून हेच सांगितले, तेव्हा मुलाचे डोळे उघडले. त्यानंतर तो मुलगा प.पू. काणे महाराज यांच्याकडे येताच महाराजांंनी त्याला सांगितले, अंत्यसंस्कार हे करायलाच हवेत, नाहीतर हाल होतात.

अंत्यसंस्कार हे करायलाच हवेत, नाहीतर हाल होतात..Categoriesमृत्यू आणि मृत्यूनंतर

नामस्मरण न केल्यास काशीमध्ये मरण येऊनही मुक्ती मिळत नाही, याचे एक उदाहरण !

काश्यां मरणात् याचा अर्थ देहभावाचा अंत झाला की, जिवाला मुक्ती मिळते. देहाचा अंत नसून देहभावाचा अंत झाला पाहिजे. देह हीच काशी आहे. त्याचप्रमाणे अरुणाचलाचे स्मरण म्हणजे काय ? सूर्याचा सारथी अरुण हा पांगळा आहे. त्याप्रमाणे नामस्मरणाने मन पांगळे झाल्याविना ते, स्थिर होत नाही

वरील श्‍लोकाचा बाह्यार्थ पाहिला, तर काशीक्षेत्रात मृत्यू आल्यास मुक्ती मिळते, अरुणाचलाच्या स्मरणाने मुक्ती मिळते आणि श्रीशैल्यशिखराचे दर्शन घेतल्यास पुनर्जन्म होत नाही, असा आहे; परंतु प्रचीती मात्र उलट येते, असा अनुभव प.पू. काणे महाराज यांनी काशीयात्रेच्या वेळी घेतला.

तेथील एक वैदिक ब्राह्मण पंडित पटकीच्या (कॉलर्‍याच्या) साथीत कालवश झाले. त्यांचे और्ध्वदेहिक संस्कारही (अंत्यसंस्कार) होऊ शकले नाहीत. पुढे ते एकाच योनीत अनुमाने १० वर्षे राहिले. प.पू. काणे महाराज जेव्हा काशीयात्रेसाठी गेले, तेव्हा अडकलेल्या पंडितांनी त्यांना विनंती केली, आम्हाला या योनीतून मुक्त करा. त्याप्रमाणे प.पू. काणे महाराजांनी शिष्याकरवी संस्कार करवून त्यांना त्या योनीतून मुक्त केले.

त्यानंतर काशीमध्ये मरण येऊनही मुक्ती मिळाली नाही, हे कसे ? हा प्रश्‍न उभा राहिला. त्यावर प.पू. काणे महाराज यांनी आंतरिक गूढार्थ देऊन खुलासा केला, काश्यां मरणात् याचा अर्थ देहभावाचा अंत झाला की, जिवाला मुक्ती मिळते. देहाचा अंत नसून देहभावाचा अंत झाला पाहिजे. देह हीच काशी आहे. त्याचप्रमाणे अरुणाचलाचे स्मरण म्हणजे काय ? सूर्याचा सारथी अरुण हा पांगळा आहे. त्याप्रमाणे नामस्मरणाने मन पांगळे झाल्याविना ते अचल, स्थिर होत नाही. स्मरणात् अरुणाचलम् म्हणजे नामस्मरणाने मन अरुण, म्हणजे पांगळे आणि अचल झाले पाहिजे. श्रीशैल्यशिखरदृष्ट्वा म्हणजेच ब्रह्मरंध्राला प्राणज्योत मिळवली पाहिजे की, पुन्हा जन्म नाही. हे सर्व नामस्मरणाने साध्य होते. तेव्हा नामस्मरण करा, हा त्याचा गूढ अर्थ आहे

प्राणी आणि पक्षी यांना मृत्यूत्तर चांगली गती मिळण्यासाठी त्यांच्या मृत्यूसमयी करावयाचे आध्यात्मिक उपाय !

काही घरांमध्ये एखादा प्राणी अथवा पक्षी याचे दीर्घकाळ संगोपन केले जाते. वर दिल्याप्रमाणे संबंधित व्यक्तीने त्यांच्यासाठी काही धार्मिक उपाय केल्यास त्याचा त्यांना पुढील जीवनासाठी उपयोग होईल.

अवयव – दानाविषयी आध्यात्मिक दृष्टीकोन !

एखाद्याला कल्पना न देता त्याच्या मरणानंतर त्याच्या देहाचे दान केल्यास आणि त्याला ते न आवडल्यास त्या अवयवाभोवती त्याचा लिंगदेह घुटमळत राहू शकतो, त्याशिवाय त्याचा लिंगदेह अवयव काढण्यास परवानगी देणार्‍या, काढणार्‍या अन् वापरणार्‍या व्यक्तींनाही त्रास होऊ शकते

अवयव – दानाविषयी आध्यात्मिक दृष्टीकोन !

काही जण मृत्यूनंतर शरीराचा एखादा अवयव किंवा संपूर्ण शरीर एखाद्या रुग्णालयाला दान करण्याच्या संदर्भात मृत्यूपत्रात लिहितात. काही वेळा मृताचे नातेवाईक, मित्र किंवा रुग्णालयातील कर्मचारी, तसे करण्याविषयी मृताच्या कुटुंबियांना सुचवतात. त्या वेळच्या दुःखद स्थितीत काय करावे, हे कुटुंबियांना कळत नाही. त्यामुळे कधी दडपणामुळे ते हो म्हणू शकतात. यासंदर्भात आध्यात्मिक दृष्टीकोन जाणून घेतला पाहिजे. देहदान करणे, अध्यात्मशास्त्रदृष्ट्या चुकीचे आहे. आपल्या एखाद्या नातेवाईकाला त्या अवयवाची आवश्यकता असेल, तर तसे करणे कर्तव्यकर्म म्हणून योग्य ठरेल; पण भावनेपोटी एखाद्या रुग्णालयाला देहदान केले, तर ते पुढील कारणांसाठी अयोग्य ठरते.

१. व्यक्ती मृत झाल्यानंतर तिच्या लिंगदेहाला आपल्या देहाची आणि आवडत्या वस्तूंची आसक्ती लवकर सुटत नाही अन् तो वर्षभर त्या ठिकाणी घुटमळत राहू शकतो. त्याची आसक्ती जावी आणि त्याला लवकरात लवकर सद्गती मिळावी, म्हणूनच हिंदु धर्मात अग्नीसंस्कार अन् श्राद्धविधी करण्याची पद्धत आहे. देहदान केल्यास व्यक्तीचा लिंगदेह त्या त्या अवयवाभोवती घुटमळत राहू शकतो.

२. एखाद्याला कल्पना न देता त्याच्या मरणानंतर त्याच्या देहाचे दान केल्यास आणि त्याला ते न आवडल्यास त्या अवयवाभोवती त्याचा लिंगदेह घुटमळत राहू शकतो, त्याशिवाय त्याचा लिंगदेह अवयव काढण्यास परवानगी देणार्‍या, काढणार्‍या अन् वापरणार्‍या व्यक्तींनाही त्रास होऊ शकतो.

३. एखाद्याच्या मरणानंतर त्याच्या एखाद्या अवयवाचे रुग्णालयाने वाईट व्यक्तीमध्ये रोपण केले, तर त्या व्यक्तीच्या वाईट कृत्यांमुळे लिंगदेहालाही त्रास भोगावा लागू शकतो. धर्मशास्त्रात पात्रे दानम्, म्हणजे लायक व्यक्तीला दान द्या किंवा अर्पण करा, असे सांगितले आहे; म्हणूनच अध्यात्मिकदृष्ट्या उन्नतांत एखाद्या अवयवाचे रोपण केले, तर लाभ होऊ शकतो. अपात्रे दान करणे, हे पाप आहे. पाप-पुण्याच्या पलीकडे गेलेल्या दधिची ऋषींनी स्वत:ची हाडे वज्र बनवण्यासाठी दिली. ते वज्र सत्कार्यासाठीच उपयोगात आणले जाणार होते.

४. अध्यात्मिकदृष्ट्या उन्नतांनी एखाद्या व्यक्तीला एखादा अवयव दिला, तर त्या व्यक्तीला लाभ होऊ शकतो.

५. अयोग्य दानाने देवाण-घेवाण हिशोब निर्माण होऊ शकतो आणि दान करणार्‍या जिवाला आध्यात्मिक लाभ तर होत नाहीच, उलट तो जन्म-मृत्यूच्या फेर्‍यात अडकू शकतो.

पार्थिवाचे पारंपरिक पद्धतीने दहनसंस्कार न करता सीएन्जी किंवा विद्युत शवदाहिनीचा वापर करणे योग्य आहे का ?

व्यक्ती जीवित असतांनाच नव्हे, तर तिच्या मृत्यूनंतर पुढील प्रवासही सुखकर व्हावा, यासाठी हिंदु धर्मात विविध विधी सांगितले आहेत.

हिंदू मागील लाखो वर्षांपासून लाकडाने दहनसंस्कार करतात; पण प्रदूषणाची समस्या यापूर्वी कधीही निर्माण झाली नाही. ती मागील १०० वर्षांत निर्माण झाली, म्हणजे या समस्येचे मूळ लाकडाने दहनसंस्कार करणार्‍या हिंदूंच्या धर्माचरणात नसून विज्ञानाच्या अतिरेकी वापरात आहे. हिंदु धर्मातील दहनसंस्काराचा अध्यात्मशास्त्रीय दृष्टीकोनातून विचार केल्यास लाकडाच्या चितेवरील दहनसंस्कारावर नव्हे, तर इतर घटकांमुळे (औद्योगिक प्रदूषण, सांडपाणी आदी) होणार्‍या प्रदूषणाला आळा घालणे आवश्यक ठरते. असे झाल्यास हिंदूंना त्यांच्या धर्मपरंपरा पाळणे सुलभ होईल.

१. मृतदेहाला अग्नी देण्यामागील शास्त्र काय ?

मृतदेहाला मंत्रोच्चारासह लाकडाच्या चितेवर अग्नी दिल्यानंतर मृतदेहातून कमाल प्रमाणात अशुद्ध वायू उत्सर्जित होऊन ते अग्नीत विघटित होत असतात. अग्नी हा तेजतत्त्वाशी संबंधित असून अंत्यविधीच्या वेळी केलेल्या मंत्रोच्चारातून निर्माण होणार्‍या नादशक्तीच्या बळावर अग्नीतून प्रक्षेपित होणार्‍या लहरी गतीमान होतात (केल्या जातात). यातून  तेजतत्त्वाला आकाशतत्त्वाची जोड मिळून उत्पन्न होणार्‍या संयुक्त लहरी मृतदेहाच्या भोवती आपले अभेद्य असे सूक्ष्म कवच निर्माण करतात. यामुळे लिंगदेह वातावरणकक्षेत भ्रमण करत असतांनाही त्याचे वाईट शक्तींपासून रक्षण होण्यास साहाय्य होते, तसेच संयुक्त लहरींमधून सूक्ष्म ऊर्जा निर्माण होऊन लिंगदेह अल्प कालावधीत पृथ्वीची वातावरण कक्षा भेदून पुढे जाऊ शकतो. मृत व्यक्तीचे दफन किंवा अन्य मार्गांचा अवलंब करण्याऐवजी त्याला दहन केल्यास त्या जिवाला वाईट शक्तीचा त्रास होत नाही. त्याच्या पुढील गतीसाठीही दहनसंस्कार पोषक असतो; म्हणून मंत्रोच्चारासहित लाकडाच्या चितेवर दिलेल्या अग्नीला अतिशय महत्त्व आहे. –

२. शास्त्रानुसार मृतदेहाला लाकडांच्या चितेवरच अग्नी देणे योग्य का ?

वैज्ञानिक प्रगतीच्या अतिरेकापोटी हिंदु समाजाने बहुमूल्य अशा अनेक प्राचीन शास्त्रांचा त्याग केला. त्यामुळे तो ईश्‍वरापासून दूर गेला. अंत्यसंस्काराच्या विधीतही विज्ञानाचा शिरकाव झाला आणि लाखो वर्षांपासून लाकूड, गोवर्‍या, उद आदी सात्त्विक घटकांच्या माध्यमातून होणारा अंत्यसंस्कार आज वीज, पेट्रोलियम गॅस, रॉकेल, डिझेल आदी घटकांच्या माध्यमातून केला जात आहे. हिंदु धर्मात चुलीवर स्वयंपाक करणे, यज्ञयाग यांपासून अंत्यसंस्कारापर्यंत सर्वच प्रसंगी लाकडालाच धार्मिकदृष्ट्या महत्त्व दिले आहे; कारण लाकूड सत्त्वगुणी आहे; म्हणून अंत्यसंस्काराच्या वेळी आत्म्याला गती मिळावी; म्हणून लाकडांचाच वापर करावा.

३. लाकडांतील सूक्ष्म स्वरूपातील अग्नीमुळे आत्म्याला सद्गती मिळणे !

लाकडामध्ये अग्नितत्त्व सूक्ष्म स्वरूपात असतेच; म्हणून लाकूड हे मुळातच शुद्धीकारक आहे. मृतदेहाला लाकडांच्या चितेवर अग्नी दिल्याने लाकडांतील सूक्ष्म स्वरूपातील अग्नी मृतदेहाची अशुद्धता (रज-तम) नष्ट करतो. त्यामुळे मृतदेह हलका होऊन त्याला सद्गती मिळण्यास साहाय्य मिळते.

४. वीज, डिझेल आदी घटकांच्या माध्यमातून
मृतदेहाला अग्नी दिल्यामुळे आत्म्याला दुर्गती मिळणे !

वीज, पेट्रोलियम गॅस, डिझेल आदींचा वापर करण्यात येणार्‍या दाहिन्या रज-तमयुक्त असल्याने मृतदेहाच्या दहनाच्या वेळी त्यातून रज-तमाचे प्रक्षेपण होते. त्यामुळे वायूमंडल, तसेच मृतदेहही दूषित होतो. अशा दूषित मृतदेहाकडे वातावरणातील वाईट शक्ती आकृष्ट होतात आणि त्या मृतदेहावर ताबा मिळवतात. त्यामुळे आत्म्याला पुढची गती न मिळता तो भुवलोकातच अडकून पडतो. तेथे त्याला यातनांना सामोरे जावे लागते. थोडक्यात आत्म्याला सद्गती न मिळता दुर्गतीच मिळते !

५. लोकहो, हिंदु धर्माचे श्रेष्ठत्व समजून घ्या !

अ. व्यक्ती जीवित असतांनाच नव्हे, तर तिच्या मृत्यूनंतर पुढील प्रवासही सुखकर व्हावा, यासाठी हिंदु धर्मात विविध विधी सांगितले आहेत. हिंदु धर्मात सांगितल्याप्रमाणे अग्नीसंस्कार करून मृत व्यक्तीचा मृत्यूनंतरचा प्रवास सुखकर करणे, ही त्या मृत व्यक्तीसाठी खरी श्रद्धांजली ठरते !

आ. पेट्रोलियम गॅस, बायो-गॅस, वीज इत्यादी कृत्रिम घटक अग्नीसंस्कारासाठी वापरणे, म्हणजे एकप्रकारे मृतदेहाभोवती रज-तमाचे पांघरूणच घालणे ! असे करून आपल्याच प्रियजनांच्या मृत्यूनंतरच्या प्रवासात अडथळा निर्माण करण्याचे पाप ओढवून घेण्यासारखे आहे.

अन्य घटकांच्या तुलनेत हिंदूंच्या दहनसंस्कारात लागणार्‍या लाकडांचे आणि त्यातून होणार्‍या प्रदूषणाचे प्रमाण अत्यल्प किंबहुना नगण्य आहे, तरीही हिंदूंच्या दहनसंस्काराविषयी प्रश्‍नचिन्हे निर्माण केली जातात. यावरून निधर्मी राज्यपद्धतीमुळे येत्या काळात हिंदूंना धर्माचरण करणे किती अवघड होणार आहे, हे लक्षात येईल. ही परिस्थिती पालटण्यासाठी हिंदु राष्ट्राची स्थापना होणे आवश्यक आहे !

मृत्योत्तर विधीसंदर्भातील शंकानिरसन

१. व्यक्ती मृत झाल्यावर तिचा देह घरात ठेवतांना तिचे पाय दक्षिणेकडे का करतात ? , दहाव्या दिवशी पिंडाला कावळा शिवणे महत्त्वाचे का समजले जाते ? यांविषयी वाचा.

१. व्यक्ती मृत झाल्यावर तिचा देह घरात
ठेवतांना तिचे पाय दक्षिणेकडे का करतात ?

अ. मृतदेहातून उत्सर्जित होणार्‍या टाकाऊ
लहरींचा ओढा अधिक प्रमाणात दक्षिणेकडे असणे

‘दक्षिण ही यमदिशा आहे. व्यक्तीचे प्राणोत्क्रमण होतांना यमदिशेकडेच तिचे प्राण खेचले जात असतात. देहातून प्राण बाहेर पडला की, इतर टाकाऊ वायूंचे देहातून उत्सारण चालू होते. या उत्सारणातील लहरींचा वेग, तसेच त्यांचा ओढाही अधिक प्रमाणात दक्षिण दिशेकडेच अधिक असतो.

आ. देहातून टाकाऊ वायूंचे होणारे उत्सारण
अधिक चांगल्या प्रमाणात होण्यासाठी या कार्याला पूरक
दिशेकडे, म्हणजेच दक्षिण दिशेकडे मृत व्यक्तीचे पाय केले जाणे

व्यक्तीच्या कटीखालच्या (कमरेखालच्या) भागातून अधिक प्रमाणात वासनात्मक लहरींचे उत्सारण होत असते, ते अधिक चांगल्या पद्धतीने व्हावे, यासाठी यमलहरींचे वास्तव्य असलेल्या दक्षिण दिशेकडेच त्या व्यक्तीचे पाय करून ठेवण्याचे शास्त्र आहे. असे केल्याने यमलहरींचे साहाय्य मिळून व्यक्तीच्या देहातून तिच्या पायाच्या दिशेने अधोगतीने अधिकाधिक टाकाऊ लहरी खेचल्या जाऊन या वायूंचे योग्य प्रकारे अधिकतम प्रमाणात ऊत्सारण झाल्याने देह चितेवर चढण्यापूर्वी अधिकतम प्रमाणात रिकामा होतो. ही दिशा अधिकाधिक स्तरावर देहातून बाह्य दिशेने विसर्जित होणार्‍या टाकाऊ वायूंच्या प्रक्षेपणास पूरक असते.

इ. यम (दक्षिण) दिशेकडे यमदेवतेचे वास्तव्य असल्याने
तिच्या सान्निध्यात देहातून उत्सर्जित होणार्‍या टाकाऊ वायूंच्या
वातावरणातील विलिनीकरणाची प्रक्रिया दोषरहित करण्याचे प्रयत्न केले जाणे

यम (दक्षिण) दिशेत यमदेवतेचे अस्तित्व असल्याने तिच्या सान्निध्यात देहातून प्रक्षेपित होणार्‍या टाकाऊ वायूंच्या उत्सर्जनातील विलिनीकरणात्मक प्रक्रिया अधिकाधिक प्रमाण दोषविरहित करण्याचे प्रयत्न केले जातात, नाहीतर टाकाऊ वायूंच्या उत्सर्जनास ती ती दिशा पूरक ठेवली नाही, तर घरात या लहरी अधिक काळ घनीभूत होण्याची शक्यता असते; म्हणून यमदिशेकडेच या टाकाऊ लहरींचे वहन होण्यासाठी मृत व्यक्तीचे पाय ती घरात असतांना दक्षिणेकडे करून ठेवण्याची पद्धत आहे.

२. मृत व्यक्तीच्या तोंडामध्ये
गंगाजल घालून तुळशीपत्र का ठेवतात ?

‘प्राण जातांना बर्‍याच वेळा व्यक्तीचे तोंड उघडे राहून, त्यातून शरिरातील टाकाऊ लहरींचे वातावरणात प्रक्षेपण होत असते. तोंडात गंगाजल घातल्याने आणि तुळशीपत्र ठेवल्याने, त्यांच्याकडे आकृष्ट होणार्‍या ब्रह्मांडातील सात्त्विक लहरींच्या साहाय्याने तोंडातून वातावरणात प्रक्षेपित होणार्‍या दूषित लहरींचे विघटन केले जाऊन वायूमंडल सातत्याने शुद्ध ठेवले जाते. तसेच गंगाजल आणि तुळशीपत्र यांमुळे मृतदेहाच्या आंतरकोषांची शुद्धी होण्यास साहाय्य होऊन, तोंडातून आत शिरकाव करणार्‍या वाईट शक्तींनाही अटकाव केला जातो.

३. मृतदेहाचे कान आणि नाक यांत
तुळशीच्या पानांचा एकत्रित तुरा का ठेवतात ?

मृतदेहाचे कान आणि नाक यांत कापसाचे बोळे ठेवण्यापेक्षा त्यांमध्ये तुळशीच्या पानांचा एकत्रित तुरा ठेवावा. तुळशीदलामुळे कान आणि नाक यांद्वारे सूक्ष्म टाकाऊ वायू वातावरणात पसरण्यापासून अटकाव केला जातो, तसेच वातावरणाची शुद्धीही केली जाते.’

४. व्यक्ती मृत झाल्यावर घरात
पणती का आणि कोणत्या दिशेने लावावी ?

‘व्यक्तीचे प्राण जात असतांना तिच्या देहातून उपप्राण तसेच इतर टाकाऊ सूक्ष्म वायू वातावरणात सोडले जाऊन व्यक्ती असते त्या ठिकाणी बद्ध होतात आणि त्यानंतर व्यक्तीचा देह निष्प्राण होतो. यामुळे व्यक्तीच्या वासनामयकोषाशी संबंधित या रज-तमात्मक लहरींचे गोलाकार वेगवान भ्रमण, व्यक्ती गेलेल्या ठिकाणी चालू झाल्याने या भ्रमणकक्षेत येणार्‍या इतर जिवांना त्रास होण्याची शक्यता जास्त असते. हा त्रास होऊ नये यासाठी व्यक्ती ज्या ठिकाणी मृत होते, त्या ठिकाणी पणती लावावी. पणती लावतांना ती दक्षिण दिशेकडे, म्हणजेच यमदिशेकडे ज्योतीचे तोंड करून लावावी; कारण या दिशेला मृत्यूची देवता ‘यम’ हिचा वास असतो. पणती लावल्यावर यमदेवतेला प्रार्थना करावी, ‘तुझ्याकडून येणार्‍या तेजतत्त्वात्मक लहरी या दिव्याच्या ज्योतीकडे आकृष्ट होऊन त्यातून प्रक्षेपित होणार्‍या लहरींमुळे वास्तूतील मृतदेहाशी संबंधित रज-तमात्मक लहरींच्या संचारावर निर्बंध येऊन त्यांचे विघटन होऊ दे.’

प्रार्थनेमुळे पणतीची ज्योत कार्यरत होऊन त्या ठिकाणी गोलाकार भ्रमण करणार्‍या रज-तमात्मक लहरींचे समूळ उच्चाटन करते. या कारणास्तव पहिले पाच दिवस ज्योतीची हालचाल अधिक होत असते. यातून ज्योतीची कार्यमान अवस्था कळते. त्यानंतर साधारणतः सातव्या दिवसानंतर ज्योत शांतपणे तेवत रहाते. ज्योतीचे शांतपणे तेवत रहाणे, हे रज-तमात्मक लहरींचे भ्रमण उणावून त्यांचे विघटन होत असल्याचे प्रतीक आहे.

५. पणती गव्हाच्या भिजवलेल्या पिठावर (कणकेवर) का लावतात ?

गव्हाच्या पिठाच्या गोलावर (कणकेवर) पणती लावून ठेवतात. कणकेमुळे ज्योतीकडे आकृष्ट झालेल्या तेजतत्त्वात्मक लहरी दीर्घकाळ धरून ठेवल्या जातात आणि हळूहळू त्यांचे दूरवर आवश्यकतेप्रमाणे प्रक्षेपण केले जाते. यामुळे तेजतत्त्वात्मक लहरींचे भूमीवर सूक्ष्म-आच्छादन बनण्यास साहाय्य झाल्याने रज-तमात्मक लहरींचे विघटन होण्यात पाताळातील वाईट शक्तींचा येणारा अडथळा घटण्यास साहाय्य होऊन ही प्रक्रिया निर्विघ्नपणे पार पडते. रज-तमात्मक लहरींच्या समूळ उच्चाटनामुळे मृत व्यक्ती भूलोकात अडकण्याची शक्यता उणावते.’

६. पणतीत एकच वात का लावतात ?

व्यक्ती मृत झाल्यानंतर तिचे पंचमहाभौतिक शरीर अचेतन होते आणि केवळ आत्मज्योतच तेवत असते. याचे प्रतीक म्हणून पणतीत एकच वात लावतात.

७. मृत व्यक्तीला आंघोळ घालून नवीन कपडे का घातले जातात ?

‘श्री गुरुदेव दत्त ।’ या नामजपाचे उच्चारण मोठ्याने करत मृत व्यक्तीला आंघोळ घालावी. नामजपाच्या उच्चारणाने आंघोळ घालणार्‍या जिवाच्या हातातून संक्रमित होणार्‍या सात्त्विक लहरींनी पाणी भारित बनते, तसेच वातावरणही शुद्ध होते. अशा वातावरणात सात्त्विक लहरींनी युक्त पाण्याने मृतदेहाला आंघोळ घातली असता, त्याच्या देहावरील रज-तम कणांचे आवरण नष्ट होते, तसेच त्याच्या देहात राहिलेले सूक्ष्म टाकाऊ वायू बाहेर पडण्यास साहाय्य होते. अशा प्रकारे मृतास आंघोळ घालणे, म्हणजे एकप्रकारे त्याची आंतर्-बाह्य शुद्धी करणे.

आंघोळ घालून झाल्यानंतर मृतदेहास नवीन कपडे घालावेत. हे कपडे धुपवून किंवा गोमूत्र वा विभूतीचे तीर्थ शिंपडून शुद्ध केलेले असावेत. यामुळे नवीन कपड्यांच्या माध्यमातून मृताच्या भोवती संरक्षककवच निर्माण होते.’

८. मृतदेहाला स्मशानात नेतांना अंत्ययात्रेत सहभागी
असणार्‍यांनी मोठ्याने ‘श्री गुरुदेव दत्त ।’ हा नामजप का करावा ?

मृतदेह स्मशानात नेतांना दत्ताचा नामजप
केल्याने लिंगदेहाला आणि पूर्वजांना गती मिळणे

मृतदेह स्मशानात नेतांना सर्वांनी श्री गुरुदेव दत्त । हा नामजप करावा. पूर्वजांना गती देणे, हे दत्ततत्त्वाचे कार्यच असल्याने दत्ताच्या नामजपाने अल्प कालावधीत लिंगदेहाला, तसेच वातावरणकक्षेत अडकलेल्या त्याच्या इतर पूर्वजांना गती मिळते.

मृतदेह स्मशानात नेतांना सर्वांनी दत्ताचा
नामजप सामूहिकरित्या मोठ्याने करण्याचा परिणाम

व्यापक भाव निर्माण होण्यास साहाय्य होऊन वातावरणावर पटकन परिणाम होतो, शिवाय समष्टी साधनेचे फळ मिळण्यास साहाय्य होते आणि सर्वांना एकत्रितपणे आलेल्या दुःखद प्रसंगाला धैर्याने तोंड देता येते. याउलट स्वतःच्या साधनेनुसार मनात नामजप केल्याने अध्यात्माचा प्रसार न झाल्याने इतरांना समष्टी साधनेचे महत्त्व कळत नाही. मनात नामजप केल्याने संकुचितपणाची वृत्ती वाढीस लागून फक्त मी नाम घेतो, असा अहं जोपासला जातो; म्हणून कोणतेही कर्म करतांना सर्वांना साधनेचा दृष्टीकोन देऊन त्यांना प्रेमाने आपल्या बरोबर घेऊन जाण्याचा प्रयत्न करावा.

९. अंत्यसंस्कार झाल्यानंतर तिसर्‍याच दिवशी अस्थी गोळा का करतात ?

‘मंत्रोच्चाराच्या साहाय्याने मृतदेहास दिलेल्या अग्नीची धग, म्हणजेच आकाश आणि तेज या तत्त्वांच्या संयुक्त लहरींचे अस्थींमध्ये चाललेले संक्रमण हे तीन दिवसांनंतर उणावू लागते. या कारणास्तव अस्थींच्या भोवती निर्माण झालेल्या संरक्षककवचाची क्षमताही उणावते. असे असतांना अस्थींवर विधी करून वाईट शक्ती त्या जिवाच्या लिंगदेहाला त्रास देऊ शकतात. तसेच वाईट शक्ती लिंगदेहाच्या माध्यमातून त्या जिवाच्या कुटुंबियांनाही त्रास देऊ शकतात. यासाठी तिसर्‍याच दिवशी स्मशानासारख्या रज-तमात्मक वातावरणातून अस्थी गोळा करतात.’

१०. पिंडदान करण्याचे कर्म नदीकाठी किंवा घाटावर का केले जाते ?

‘मृत्यूनंतर स्थूलदेह त्यागला गेल्यामुळे लिंगदेहाभोवती असलेल्या कोषातील पृथ्वीतत्त्वाचे, म्हणजेच जडत्वाचे प्रमाण उणावते आणि आपतत्त्वाचे प्रमाण वाढते. लिंगदेहाभोवती असलेल्या कोषामध्ये सूक्ष्म आर्द्रतेचे प्रमाण सर्वांत जास्त असते. पिंडदान कर्म हे लिंगदेहाशी संबंधित असल्याने लिंगदेहाला पृथ्वीच्या वातावरणकक्षेत येतांना सोपे जावे, यासाठी बहुतांशी असे विधी नदीकाठी किंवा घाटावर केले जातात. नदीच्या काठावरच्या किंवा घाटावरच्या वातावरणात आपतत्त्वाच्या कणांचे प्राबल्य असल्याने, तेथील वातावरण आर्द्रतादर्शक असते. असे वातावरण इतर जडत्वदर्शक वातावरणापेक्षा लिंगदेहांना जवळचे अन् परिचयाचे वाटते. अशा आर्द्रतादर्शक वातावरणाकडे लिंगदेह लगेच आकर्षिले जातात; म्हणून पिंडदानासारखे विधी प्रामुख्याने नदीकाठी किंवा घाटावर केले जातात.

११. दहाव्या दिवशी पिंडाला कावळा शिवणे महत्त्वाचे का समजले जाते ?

‘काकगती’ ही पिंडदानात केलेल्या आवाहनानुसार पृथ्वीच्या वातावरणकक्षेत येणार्‍या लिंगदेहाच्या गतीशी साधर्म्य दर्शवते. तसेच कावळ्याचा काळा रंग हा रज-तमदर्शक असल्याने, तो ‘पिंडदान’ या रज-तमात्मक कार्याशी संबंधित विधीशी साधर्म्य दर्शवतो. कावळ्याभोवती असलेल्या सूक्ष्मकोषातही लिंगदेहाभोवती असलेल्या कोषासारखेच आपकणांचे प्राबल्य जास्त असल्याने लिंगदेहाला कावळ्याच्या देहात प्रवेश करणे अतिशय सोपे जाते. वासनांत अडकलेले लिंगदेह हे भूलोक, मर्त्यलोक (हा भूलोक आणि भुवलोक यांच्या मध्ये आहे.), भुवलोक आणि स्वर्गलोक यांमध्ये अडकलेले असतात. असे लिंगदेह पृथ्वीच्या वातावरणकक्षेत प्रवेश केल्यानंतर कावळ्याच्या देहात प्रवेश करून पिंडातील अन्न भक्षण करतात. मधला पिंड हा मुख्य लिंगदेहाशी संबंधित असल्याने या पिंडाला कावळा शिवणे महत्त्वाचे समजले जाते. प्रत्यक्ष पिंडातील अन्न कावळ्याच्या माध्यमातून भक्षण करून स्थूल स्तरावर, तसेच अन्नातून प्रक्षेपित होणारे सूक्ष्म वायू ग्रहण करून सूक्ष्म स्तरावर, अशा दोन्ही माध्यमांतून लिंगदेहाची तृप्ती होते आणि पृथ्वीची कक्षा भेदून पुढे जाण्यासाठी त्याला या अन्नातून स्थूल अन् सूक्ष्म या दोन्ही स्तरांवर ऊर्जा मिळते. स्थूल ऊर्जा ही लिंगदेहाच्या बाहेरील वासनात्मक कोषाचे पोषण करते, तर सूक्ष्म वायूरूपी ऊर्जा ही लिंगदेहाला पुढे जाण्यासाठी आंतरिक बळ प्राप्त करून देते.’

१२. तेराव्या दिवशी सर्वांना बोलावून गोड जेवण का घालतात ?

‘१३ व्या दिवशी करायच्या विधीमुळे लिंगदेह पृथ्वीची वातावरणकक्षा भेदून पुढच्या गतीला प्राप्त होतो. लिंगदेहाला गती प्राप्त होणे, म्हणजेच त्याचे त्याच्या कुटुंबियांशी असलेले सर्व नातेबंध तुटून, ईश्वराशी नाते जुळणे. ‘प्रत्यक्ष स्थूलदेहाशी संबंधित आसक्ती सुटून ईश्वराची ओढ निर्माण होणे’, या आनंदस्वरूप प्रक्रियेचे स्वागत करण्याचे प्रतीक म्हणून या दिवशी सर्वांना बोलावून गोड जेवण घालतात.’

१३. देहावसान झालेल्या व्यक्तीला
पुन्हा जन्म मिळण्यासाठी प्रार्थना करावी का ?

देहावसान झालेल्या व्यक्तीला
पुन्हा जन्म मिळण्यासाठी प्रार्थना करणे टाळा !

प्रारब्धभोग भोगून मोक्षप्राप्ती करणे, म्हणजेच ज्या ईश्‍वराचे आपण अंश आहोत, त्या ईश्‍वराशी एकरूप होणे, हा मानवी जन्माचा प्रमुख उद्देश आणि हेच मानवाच्या जीवनाचे अंतिम ध्येय आहे; मात्र एखादी व्यक्तीचे निधन झाल्यास बर्‍याचदा त्या व्यक्तीच्या कुटुंबातील अन्य सदस्य अथवा हितचिंतक त्या व्यक्तीला पुन्हा जन्म मिळावा, यासाठी प्रार्थना करतात. एखाद्या व्यक्तीला पुन्हा जन्म मिळावा, यासाठी प्रार्थना करणे म्हणजे त्याला जन्म-मृत्यूच्या चक्रात अडकवल्यासारखे होते; म्हणून अशी प्रार्थना करणे अयोग्य होय. या जन्म-मृत्यूच्या फेर्‍यांतून मुक्त होऊन मोक्षप्राप्तीसाठी प्रत्येकाने साधना करणे आवश्यक आहे. त्यामुळे व्यक्तीची जन्म-मृत्यूच्या फेर्‍यांतून मुक्तता होण्यासाठी प्रार्थना करणे अधिक योग्य ठरते. जन्म-मृत्यूच्या फेर्‍यांतून मुक्त होण्यासाठी प्रार्थना करण्याने आपण त्यांचे खर्‍या अर्थाने हितचिंतक ठरू !

१४. त्रिपाद आणि पंचक म्हणजे काय ?

२७ नक्षत्रांपैकी काही नक्षत्रे पंचक आणि काही त्रिपाद म्हणून गणले जातात.पंचक अथवा त्रिपाद हा नक्षत्राचा विशिष्ट कालावधी असतो. सर्वसाधारणपणे एखादी घटना पंचक या कालावधीत घडली तर त्याची ५ वेळा पुनरावृत्ती होऊ शकते. तसे होऊ नये यासाठी सुतक संपल्यानंतर पंचक शांती करण्यास सांगतात.तसेच त्रिपाद या कालावधीत घडलेल्या घटनेची तीन वेळा पुनरावृत्ती होऊ शकते. हे टाळण्यासाठी त्रिपाद शांती करण्यास सांगितली जाते.

हिंदु धर्मात लहान बालकांचे श्राद्धकर्म न करण्याची कारणे

पितृपक्षातील श्राद्ध !

हिंदु धर्माने सांगितलेल्या ईश्‍वरप्राप्तीच्या मूलभूत सिद्धांतांपैकी एक म्हणजे ‘देवऋण, ऋषिऋण, पितृऋण आणि समाजऋण ही चार ऋणे फेडणे’ होय. यांपैकी पितृऋण फेडण्यासाठी ‘श्राद्ध’ आवश्यक असते. माता-पिता, तसेच निकटवर्तीय यांचा मृत्यूनंतरचा प्रवास हा सुखमय आणि क्लेशरहित व्हावा, त्यांना सद्गती मिळावी यांसाठीचा संस्कार म्हणजेच ‘श्राद्ध.’ श्राद्धातील मंत्रोच्चारांमध्ये पितरांना गती देण्याची सूक्ष्म शक्ती सामावलेली असते. श्राद्धात पितरांना हविर्भाग दिला गेल्याने ते संतुष्ट होतात. याउलट श्राद्ध न केल्यास पितरांच्या इच्छा अतृप्त राहिल्यामुळे, तसेच असे वासनायुक्त पितर वाईट शक्तींच्या नियंत्रणात जाऊन त्यांचे दास (गुलाम) झाल्याने वाईट शक्तींनी पितरांचा उपयोग करून कुटुंबियांना त्रास देण्याची शक्यता अधिक असते. श्राद्धामुळे पितरांची या त्रासांतून मुक्तता होऊन आपले जीवनही सुसह्य होते.

पितृपक्षाच्या निमित्ताने …

१. लहान बालकाला आसक्ती आणि या जन्मातील देवाणघेवाण नसल्याने
असा जीव भुवलोकात न अडकणे, त्यामुळे हिंदु धर्मात लहान बालकांचे श्राद्धकर्म न केले जाणे

साधिका : ‘हिंदु धर्मामध्ये लहान बालकांचे श्राद्धकर्म का केले जात नाही ?

उत्तर : तीन पिढ्यांपर्यंतच श्राद्धकर्म केले जाते. श्राद्ध केल्याने पितृऋण फिटते. लहान बालके म्हणजे ज्यांना दात आले नाहीत, तसेच ज्यांची हाडे बनण्याची प्रक्रिया पूर्ण झालेली नाही आणि त्यांचा मृत्यू झाला, तर त्यांचे श्राद्ध केले जात नाही. अशा बालकाचा देवाणघेवाण हिशोब पूर्ण झाल्यावर तो ईह लोकातून निघून जातो. एवढ्या अल्प काळासाठी आलेल्या जिवाला स्वदेहाची आसक्तीच नसते. आसक्ती आणि देवाणघेवाण न राहिल्याने असा जीव भुवलोकात अडकत नाही अन् त्याला पुढची गती प्राप्त होते. यामुळे अशा लहान बालकांचे श्राद्ध केले जात नाही.’

२. लहान मुलांचा (वयाच्या १० वर्षापर्यंतच्या बालकांचा) मृत्यू झाल्यास धर्मशास्त्राने केलेली व्यवस्था !

‘लहान मुलांच्या मृत्यूनंतर त्यांचे श्राद्धकर्म करतांना पिंडदानानंतर केवळ त्यांना अन्नाचा घास मंत्रपूर्वक दिला जातो. याला ‘प्रकीर’ असे म्हणतात. लहान जिवावर या जन्मातील कोणतेही संस्कार झालेले नसल्याने ईश्‍वराने त्या जिवासाठी ही व्यवस्था केली आहे.’